Hoe krijg je meer melodie in spreken?

Blog #3 van Rivkah Blom: haar broddelende cliënt maakt goede vooruitgang op het gebied van bewustwording en verstaanbaar spreken. Het volgende behandeldoel is om meer melodie in spreken aan te brengen. Zeker aangezien Kyle fonologisch broddelt, is dit een belangrijk aspect om in de broddeltherapie aan te werken.

Lichaamshouding bij broddelen

Kyle heeft een intensieve en drukke week achter de rug, waarin zijn hoofd vooral het meeste werk heeft gedaan. Kyle is nog altijd even ijverig om te werken aan zijn spraak. Dat heeft zich uitgewezen in de ‘slechts’ 3 keren dat hij zijn boodschap moest herhalen voor gesprekspartners gedurende de hele week. Zijn ijverigheid en leergierigheid uitten zich ook deze week, waarin hij veel leerde en gefocust moest zijn. Wat er vervolgens zou kunnen gebeuren is dat je je eigen lichaam en het ‘aarden’ van je voeten op de grond vergeet. Belangrijk is om daar even de aandacht op te vestigen zodat lijf en hersenen weer met elkaar in verbinding staan in plaats van dat het lichaam erbij ‘bungelt’. Alleen maar bezig zijn in je hoofd kan namelijk heel vermoeiend zijn. Gelukkig had Kyle deze week geen last van pijnlijke of stijve spieren.

We hadden de week ervoor aandacht geschonken aan het tot stand brengen van een goede lichaamshouding. Dat een fijne lichaamshouding ook invloed heeft op hoe je overkomt bij je gesprekspartner, heeft zich bewezen toen wij een heel andere zin uitspraken in een ongeïnteresseerde houding. Dat het ook meteen invloed heeft op de levendigheid in de stemgeving en de melodie in spreken, maakte verschil. Zo is het ook met mimiek en expressie in ons gezicht, welke een non-verbale boodschap overbrengt. Deze non-verbale informatie heeft invloed op je stem en is vaak een reactie op hoe je je voelt. De luisteraar zal deze dingen onbewust ‘ontvangen’ en daar een interpretatie aan geven.

Ademregulatie

Naast de houding en gezichtsexpressie wilde ik vandaag met Kyle werken aan de ademhaling en intonatie. Je hebt ademregulatie nodig voor het leggen van rustmomenten tussen je zinnen door, ook al is het een kort moment. Ik was benieuwd waar Kyle zijn eigen ademhaling kon voelen en vinden. Toen we dit probeerden te ontdekken, merkte hij dat zijn adem vrij hoog zat. ‘Ik voel de adem in mijn borstgebied. Ik heb daar altijd al geademd, en het voelt daar vrij gespannen en pijnlijk aan,’ vertelde Kyle.

We hebben geoefend om onze ademhaling meer naar beneden te brengen. Dit deden we door bij onze inademing door de neus de buik naar voren te brengen en bij het uitademen/uitblazen de buik weer naar binnen te brengen en ons middenrif vervolgens los te laten, zodat nieuwe lucht weer kon worden gevuld, de buikwand vrijkomt en kan worden verbreed. Het gebied net boven onze buik en de longen krijgen hierdoor meer ruimte om te ‘openen’ en wordt vrijer. ‘Ik merk dat dit meer ontspannen aanvoelt en volgens mij praat ik ook langzamer!’, zei Kyle. Ik vertelde Kyle: ‘Dat klopt, alles staat met elkaar in verbinding: houding, adem én onze stem. Het is iets dat je bij jezelf kunt realiseren en waar jij controle over hebt voor meer melodie in spreken.’

Monotone spraak

Na de focus op de ademhaling te hebben gelegd, gingen wij terug naar de monotone spraak die bij Kyle door anderen werd opgemerkt. ‘Het viel mijn zusje ook al op dat ik steeds op dezelfde manier terugpraat.’ Ik legde Kyle uit welke soort monotonie in zijn spraak voorkomt. ‘Uit het onderzoek hebben we ontdekt dat je melodisch monotoon praat. Er zit wel melodie in je stem, maar deze blijft hetzelfde en je gebruikt dezelfde soort toonhoogtes. Zo hoor je in je stem dat je een soort golfbeweging maakt van laag naar hoog en van hoog naar laag, en dit doe je aanhoudend op dezelfde manier. Het verschil met zuiver monotoon spreken is juist het spreken op één lijn (eenzelfde toonhoogte). Beide manieren van spreken zouden meer levendigheid kunnen gebruiken.’ Intonatie is hierin de rode draad.

Voordat we hieraan zouden werken, wilde ik van Kyle weten wat intonatie voor hem betekent. ‘Nee, eigenlijk weet ik het niet,’ antwoordde hij. Ik legde uit: ‘Intonatie betekent melodisch spreken, waarbij je de nadruk legt op woorden die jij belangrijk vindt en dat kun je doen door toonhoogte verandering in het spreken aan te brengen, langzamer te spreken en/of luider te spreken. Langzamer spreken hebben wij al behandeld, dus ik wil dat nu even scheiden door alleen met jou te letten op de toonhoogtes. Toonhoogteveranderingen zorgen ervoor dat je zinnen meer inhoud krijgen. Daarmee geef je tevens aan welk deel van de zin jij belangrijk vindt met die toonhoogteveranderingen.’

Oefenen van melodie in spreken

‘Je hebt lijntjespapier voor je. Daar gaan we straks iets mee doen. Eerst wil ik dat je inzicht krijgt in verschillende intonatiepatronen. Ik wil er 3 met je bespreken:

  • 1. Vraag: Aan het eind van een vraagzin gaat je stem omhoog, bijvoorbeeld: ‘Wil je koffie meenemen, alsjeblieft?’
  • 2. Bewering: ‘Het is koud buiten’, je merkt aan het einde van de zin niet veel verschil in toonhoogte. Je stem gaat niet echt omhoog of omlaag.
  • 3. Opdracht: ‘Ik wil koffie’, het einde van die zin gaat dan omlaag.’

Deze 3 verschillende intonatiepatronen zijn op te merken in deze boodschappen. Kyle vertelde dat hij nooit op melodie in zijn spreken heeft gelet.

Melodie in spreken: zingend spreken

Het ontwikkelen van meer gevoel voor melodie kan een hulpmiddel zijn voor het aanwakkeren van meer levendigheid in de spreekstem. ‘Ik wil jouw spreek- en zangstem gaan aanwakkeren,’ zei ik. ‘Ik kan niet zingen,’ vertelde Kyle. ‘Dat maakt niet uit, het gaat echt om het ontdekken van verschillende toonhoogtes,’ zei ik. ‘We gaan eerst oefenen met het woordje ‘goedemorgen’.’ Ik opende een programma genaamd ‘e-MIT’, m.a.w. ‘Melodische Intonatie Therapie’. Dit is een programma welke in principe is ontwikkeld voor afatici maar ook prima kan worden ingezet voor stoornissen in de prosodie.

‘Als eerste zien wij een bewegend mondbeeld verschijnen. Deze gaat ‘sprekend zingen’. Je hoort dat er een aantal toonhoogtes voorkomen in het woordje ‘goedemorgen’. Als het goed is kun je 3 toonhoogtes onderscheiden, namelijk op de lettergrepen goe-de(1), mor-(2) en gen(3). ‘Goede’ blijft op één toonhoogte. Dit is meteen de laagste toon in het woord. ‘Mor’ is de andere toonhoogte. Deze is meteen de hoogste die je hoort, en ‘gen’ is de laatste toonhoogte en de middelste van alle 3 de toonhoogtes.

Zo kunnen wij de 3 toonhoogtes visualiseren op 3 lijnen welke op notenbalken lijken: de hoogste lijn staat voor de hoogste toon van een lettergreep, de middelste lijn staat voor de middelste toonhoogte en de laagste lijn vanzelfsprekend voor de laagste toonhoogte. Zo kunnen wij de toonhoogtes bij elke lettergreep onderverdelen. De verbindingslijnen op de ‘notenbalk’ kunnen met de vinger worden gevolgd, zodat de veranderingen in toonhoogtes kunnen worden ‘aangevoeld’ en de stem mee kan veren op de verschillende toonhoogtes.

Betekenis spraak

Kyle had nog veel moeite met het horen van de verschillende toonhoogtes. Wanneer een lettergreep bijvoorbeeld naar beneden ging, dacht hij dat deze omhoog ging. Uitbeelden, voordoen en samen ‘zingend’ praten hielp bij het trainen van de waarneming. De eerste keer is altijd even ingewikkeld. het kwartje leek bij Kyle op een gegeven moment te vallen na het oefenen van andere korte zinnen en het uitbeelden van de toonhoogtes door deze met behulp van lijntjespapier en een potlood te ‘verbinden’. De overgang van deze waarneming naar de spreekstem was op deze manier makkelijker te maken. Zijn stem begon daadwerkelijk meer te leven. Bij de zin: ‘Leuk dat je er bent’, kwam de nadruk op de woorden ‘leuk’ en ‘bent’ waardoor er een verschil in toonhoogtes merkbaar was en een boodschap werd overgebracht. Het belang van deze woorden kreeg zo echt meer betekenis.

We hebben ontdekt dat Kyle door het uitvoeren van deze oefeningen gevoel voor melodie in spreken in zich heeft. We blijven het gevoel wel elke keer aanwakkeren door te oefenen met eerst nog eenvoudige zinnen/begroetingen. Zo eindigen we de sessie met het loslaten van het denkwerk en komen weer terug in ons eigen lichaam. Iets voor elkaar krijgen lukt alleen als de balans tussen wilskracht en de mate van inspanning in balans zijn, ook al werk je nog zo hard.